อารยปุจฉา : ถามเพื่อความสำเร็จ

     ในการสนทนา ถ้าเราฟังอย่างเดียว พยักหน้ารับทุกอย่าง แม้ไม่เห็นด้วยในสิ่งที่สื่อสาร แต่เรากลัวขัดจังหวะ ไม่กล้าถาม ย่อมเท่ากับ ?จบการสนทนา? ตั้งแต่วินาทีที่เราไม่เข้าใจแล้ว

     การสนทนาที่แท้จริง เมื่อฟังแล้ว ต้องคิดตาม ต้องเกิดข้อสงสัย และต้องตั้งคำถามเป็น 

     การถาม...ช่วยให้เราเข้าใจผู้พูด ตรงกับที่เขาต้องการสื่อสาร ไม่สรุปตามการตีความ ตามกรอบความคิด ความเชื่อ ความเข้าใจของเรา

     การถาม...ช่วยให้ผู้พูดเกิดการฉุกคิด ในมุมมองที่อาจคิดไม่ถึง นำไปสู่การค้นพบสิ่งใหม่ ความจริงใหม่ ปลดปล่อยจากความเชื่อที่ผิด ๆ ก่อให้เกิดการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ๆ

     การถามเป็นสิ่งที่ดี แต่การตั้งคำถามที่ดี คำถามที่ถูกต้อง เป็นสิ่งที่สำคัญกว่า ประวัติศาสตร์โลกได้พิสูจน์ว่า คำถามที่ดี นำไปสู่การค้นพบที่ยิ่งใหญ่ 

บุคคลหนึ่งกล่าวไว้อย่างน่าคิดว่า ?กุญแจที่นำไปสู่ปัญญา คือ การรู้ว่าคำถามที่ถูกต้องทั้งหมดคืออะไร? 

     การตั้งคำถามสะท้อนวิธีคิดของเราว่า มองเหตุการณ์ได้ลึกซึ้งพียงใด เราคิดเกี่ยวกับเรื่องต่าง ๆ อย่างไร ที่สำคัญ คำถามที่ดีและถูกต้องนำเราไปสู่เส้นทางแห่งปัญญา

     ดังนั้น หากเราต้องการประสบความสำเร็จ เราจึงควรเรียนรู้ อารยปุจฉา หรือ การถามอย่างอารยะ

     อารยปุจฉา คือ การตั้งคำถามสิ่งที่ฟัง โดยมีเกณฑ์ปรัชญาอารยะกำกับ เพื่อนำไปสู่ความรู้ความเข้าใจที่กระจ่าง การค้นพบความจริง และการฉุกคิดในมุมมองที่แตกต่าง

      ถามเพื่อให้ ?กระจ่าง? ในความคิด เมื่อฟังสิ่งใด เราต้องให้เข้าใจตรงกับที่ผู้พูดต้องการสื่อสาร ต้องไม่ด่วนสรุป ไม่ตีความโดยใช้กรอบความคิดของตนเอง ไม่เชื่อหรือคล้อยตามอะไรง่าย ๆ โดยยังไม่ได้รับรู้ข้อมูลอย่างรอบด้าน แต่พิจารณาอย่างรอบคอบว่า ในเรื่องที่เราฟังแล้ว ยังเกิดข้อสงสัย ไม่ชัดเจน ไม่มั่นใจว่าผู้พูดสื่อสารตรงกับที่เราตีความหรือไม่ ดังนั้น จึงจำเป็นต้องถาม เพื่อความเข้าใจที่แจ่มชัด ต้องการความกระจ่าง

     การตั้งคำถามพื้นฐาน เช่น ?บอกมาให้มากกว่านี้อีก? ('tell me more') เพื่อนำไปสู่การค้นหา/ทำความเข้าใจที่ลึกขึ้นเกี่ยวกับเรื่องนั้น แนวคำถาม  ?ที่คุณพูดมาหมายถึง...ผมเข้าใจถูกหรือไม่? ?ช่วยอธิบายประเด็นนี้เพิ่มเติมได้ไหมครับ? ?เพราะเหตุใดคุณจึงกล่าวเช่นนั้น?? ?แท้จริงแล้ว เรื่องนี้มันหมายความว่าอย่างไร?? หรือ ?คุณสามารถยกตัวอย่างได้หรือไม่?? ฯลฯ เพื่อนำไปสู่การค้นหา/ทำความเข้าใจที่ลึกขึ้นเกี่ยวกับเรื่องนั้น 

     โดยตั้งคำถามเสมอว่า ?เพราะเหตุใดคุณจึงคิดว่าเรื่องดังกล่าวเป็นจริง?? ?เป็นไปได้หรือไม่ ที่ข้อมูลนี้ยังไม่ได้รับการยืนยัน?? ?ถ้าคุณอยู่ในเหตุการณ์เดียวกัน จะตัดสินใจแบบเดียวกับเขาหรือไม่??  ? เรื่องที่เกิดขึ้นนี้ มันดีอย่างที่เขาให้คุณค่าจริงหรือ?? ?ถ้าคิดว่า เรื่องนี้ถูกต้อง แล้วเรื่องนี้ล่ะ ทำไมตัดสินใจต่างกัน? ?ถ้าเราเชื่อว่าสิ่งนี้ถูกต้อง แสดงว่าเราก็ไม่ได้ยึดมั่นในหลัก...ที่ยึดมั่นมาตลอดนี้แล้วหรือไม่?? เป็นต้น

     ถามเพื่อให้ ?เห็นภาพ? ผลที่ตามมา เป็นการถามเพื่อให้เกิดการคิดต่อ คาดการณ์ผลกระทบที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต ซึ่งผู้พูดอาจจะละเลยหากไมมีการตั้งคำถาม ดังนั้น เพื่อตรวจสอบว่า สิ่งที่เขาพูดนั้นมันเหมาะสมไหม การตัดสินใจนั้นจะส่งผลดีผลเสียอย่างไร อะไรที่ไม่คาดคิดอาจเกิดขึ้นได้บ้าง และเราจะปรับหรือป้องกันอย่างไร เราจำเป็นต้องตั้งคำถามเพื่อให้เห็นภาพที่ชัดเจน ต่อสิ่งที่จะตามมาในอนาคต เช่น มันสมเหตุสมผลไหม? อะไรจะเกิดขึ้นต่อไป? แล้วจะเป็นอย่างไรต่อไป?  ถ้าเป็นเช่นนี้ อะไรจะเกิดขึ้นตามมา? สิ่งที่เกิดขึ้นนี้ส่งผลกระทบต่อ...อย่างไร? เป็นต้น การตั้งคำถามเหล่านี้ ทำให้เรามองอนาคตในมุมมองที่ชัดเจนขึ้น

     ผมพูดเสมอว่า ?การมีความจริงใจอย่างเดียวเป็นสิ่งสำคัญแต่ไม่เพียงพอ เราจำเป็นต้องมีปัญญาในชีวิตด้วย?

     ในชีวิตประจำวันมีเรื่องราวต่าง ๆ ที่เราฟังแล้ว ต้องคิด และต้องรู้จักที่จะตั้งคำถาม  ถ้าเราไม่รู้จักตั้งคำถาม อาจเท่ากับปิดกั้นความสำเร็จที่อยู่ใกล้แค่เอื้อมไปอย่างน่าเสียดาย

ศ.ดร. เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์
นักวิชาการอาวุโส ศูนย์ศึกษาธุรกิจและรัฐบาล มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด
kriengsak@kriengsak.com, http://www.kriengsak.com